domingo, 5 de febreiro de 2017

DELIMITACIÓN APROXIMADA DA XURISDICIÓN DE CAMBADOS EN 1670

Consérvase un documento feito en 1671 no que se fai unha delimitación, con indicación de marcos e "mojones" da vila de Cambados, señorío ata 1653 do Conde de Fuentes e Monterrei. Nesa delimitación ou apeo, indícanse os lindes que separan o señorío e xurisdición de Cambados respecto á de Fefiñáns (nesa data de Fernando de Valladares) e Santomé (do conde de Castro Nuevo e Villahumbrosa). O motivo desta delimitación puidera estar nos preitos frecuentes entre estas casas nobres polas lindes dos seus dominios, que tiñan implicacións no pago dos impostos a un señorío ou outro. Consérvase no arquivo da Real Chancelería de Valladolid, o preito que en torno a 1617 lle fai o señor de Cambados ao de Fefiñáns por ter movido este último os marcos das lindes e invadido a súa xurisdición. Aparece así referenciado na web do Arquivo histórico Nacional (onde hai copia dixital):

Título de la unidad: "Ejecutoria del pleito litigado por Manuel de Fonseca y Zúñiga, conde de Monterrey y de Fuentes, con Gonzalo Sarmiento de Valladares, sobre la posesión de unas casas, situadas en los límites de la villa de Cambados (Pontevedra), jurisdicción del condado de Fuentes"

Archivo: Archivo de la Real Chancillería de Valladolid
Signatura: REGISTRO DE EJECUTORIAS,CAJA 2367,1 1623


Pode ser probable que a colocación dos marcos corresponda a unha data próxima á finalización do preito, quizais un xeito de delimitar con precisión a xurisdición e evitar outra nova "invasión".

Tamén por motivos similares debeu de facerse un mapa en 1593 do que xa teño falado, para delimitar as lindes da xurisdición do Couto de Ouso da Torre.


E volvendo ao principio consérvase ese documento de 1671 no que se delimita con bastante exactitude o señorío de Cambados e polo tanto tamén os de Fefiñáns e San Tomé respecto a este. Debe corresponder a un documento manuscrito, rescatado dalgún arquivo e publicado en Pontevedra e que os editores do xornal El Umia,  publican nos números 1, 2 e 3 dese xornal editado en Cambados e que foron publicados á súa vez por iniciativa do lembrado Luís Rei en edición facsímil comentada, no 2001 (edición do Concello de Cambados).

Con esta documentación traballei, e tamén seguindo testemuñas de veciños, fotografando os marcos conservados, estudando o terreo in situ ou con fotos de satélite das webs: http://sixpac.xunta.es/visorsixpac/ , http://www.ign.es/iberpix2/visor/  e http://mapas.xunta.es/visores/basico/ . Pois con todo iso, un pouco de intuición e a axuda impagable sempre de Sindo Mosteiro confeccionei este mapa (aproximado) das lindes do señorío de Cambados en 1670.

(Mirádeo por favor e se localizades algún erro comunicádeo. Tamén se coñecedes da existencia dalgún marco máis facédeo saber. Non deixedes de ler a explicación que sigue ao mapa na que se indica  como se fixo e que axuda a entendelo mellor)




É recomendable tamén para entender mellor o mapa seguir a descrición que fai o documento de 1671 xa citado que se pode ver e descargar neste enlace.

O documento empeza describindo os lindes do Señorío de Cambados (cara o vendaval -o sur- ), San Tomé (cara levante -o leste-) e Fefiñáns (cara o norte). Empeza na cima do  monte da Pastora na que aínda existe unha pedra con 3 crúces que marca a división entre Cambados (oeste) e San Tomé (leste). Continúa ata a aparición dun marco conservado aínda hoxe no emprazamento orixinal, a carón da moblería Vilas e que foi reforzado recentemente para impedir que algún vehículo o tirase. Este marco leva o Nº 1. É o primeiro de sete marcos que lidos en conxunto teñen esta lenda: " SON DE (marco nº 1) SU EXª [abrev. de excelentísima] (marco nº 2, conservado) EL SEÑOR (marco nº 3, conservado) CONDE (marco nº 4, non conservado) DE (marco nº 5, non conservado) FUENTES (marconº 6, non conservado), CONDE" (marco nº 7, non conservado. Continuaría outro marco indicando o outro título do señor de Cambados, DE MONTERREI?

O documento continúa coas lindes con San Tomé-Uso da Torre situadas máis ao sur. Empeza de novo na cima do monte da Pastora e vai indicando sucesivos marcos que están marcados no mapa con círculos verdes pequenos. Xa non se trata de marcos altos e con inscrición, como os anteriores, senón máis baixos e que teñen só marcada unha cruz, non localicei ningún, pero a ruta está ben descrita e polo tanto resultou doado situar o límite.

Á hora de marcar o límite: liña vermella fina (separación da xurisdición de Cambados)e a verde fina tamén (separación da xurisdición de Santomé-Uso da Torre), optei case sempre por seguir os camiños, a pesar de saber que en moitos casos o documento fala de que a separación atravesa as fincas e non segue camiño ningún. Os camiños soen ser en moitos casos o elemento de separación, pero non sempre. Ademais soen permanecer moitos anos no territoiro, son lugares de paso común e necesarios, polo que se seguen en uso permanecen. Consultei as fotografías aéreas feitas polos americanos en 1956 cando se regularon as relacións co goberno de Franco e se instalaron as bases militares. Estes mapas son moi útiles para ver como era o territorio nesa data, cando aínda a fase de urbanización e industralización máis intensa que viviu o país na súa historia, non se iniciara. Unha aplicación dunha web da xunta fai doada a comparación da situación de 1956 e a actual: http://mapas.xunta.gal/visores/comparador/. Así puden diferenciar os sendeiros más antigos no mapa actual.

Outro tema aparte do documento citado, son os marcos que aparecen no mapa marcados coas letras, A,B e C e non teñen relación co documento anterior. Ademais non parece que a epigrafía (as letras) sexan da mesma época. O marcado coa letra A, situado aínda hoxe no lugar de Cacabelos semella ser un marco de separación entre a parroquia de Vilariño e a de Santa Mariña Dozo e polo tanto entre a xurisdición de San Tomé e de Fefiñáns. A  primeira liña non se le ben, pode que diga JURISDICION, as outras din claramente:  D[e] STO TOME DO MAR PAR[roqui?]A D[e] STA MARIÑA DOZO. O marcado coa letra B, está hoxe no Museo do viño e parece ser que foi atopado no camiño que vai da Igrexa de Sta Mariña cara Monterrei. A inscrición pode que diga: SON DE SU EXª [elentísima?] MT [Monterrei?]. Se o lugar onde o situei no mapa é correcto, estaría situado na linde entre as dúas xurisdicións indicando este marco a onde chega a do conde de Monterrei. Fixen continuar o límite entre os dous territorios cruzando Monterrei. Correspondería esta zona coa que aparece representada no mapa de 1593 que se reproduce no principio desta entrada. Monterrei foi un antigo castro, e aparece nese mapa rodeado por un muro e incluso cunha entrada monumental. Dubidei moito tempo a que podía corresponder e concluín que tiña que ser Monterrei pola súa situación e o perfil redondeado que ten. Ademais se se percorre hoxe aínda se pode ver un muro non moi alto que o arrodea case completamente. O marco que ten a letra C, gárdase no museo do muíño da seca, os datos que teño din que apareceu nese lugar, no camiño dos Caeiros cara Monterrei, e dende logo a súa inscrición debe ter relación con iso, porque lense claramente as letras MR. Porén non cadra nos lindes marcados.

Tamén se indican no mapa unhas frechas cara o mar. É que a xurisdición dos señoríos non ficaba na terra senón que continuaba no mar como se pode ler no documento de 1671. As referencias para San Tomé e Cambados son a pena do Monsón, situado a uns 100 mtrs do peirao de Santomé, é visible só con mareas moi baixas. Outra referencia é a punta do Galiñeiro que está situada moi perto da Illa de Arousa, mirando cara o Grove. Tamén se fai referencia no documento á punta de Xestelas (ou Festelas), no extremo do Carreirón, na Illa de Arousa.

E isto é todo, como xa dixen é unha delimitación aproximada que pode ser refeita se alguén atopa erros ou me facilita outros datos. Alguén sabe si se conservan máis marcos?